Kopi tanpa kafein adalah pilihan bagi penggemar kopi yang tidak boleh bertoleransi dengan kafein.

Tindak balas setiap individu terhadap kopi atau kafein berbeza-beza. Dos kafein yang rendah hingga sederhana (50–300 mg) boleh meningkatkan daya tumpuan, kewaspadaan dan lebih bertenaga. Manakala dos yang lebih tinggi boleh menyebabkan kesan negatif seperti keresahan, kegelisahan, insomnia dan kadar denyutan jantung yang laju.

Kopi tanpa kafein bukan didapati secara semula jadi. Sebaliknya merupakan hasil pemprosesan nyahkafein terhadap biji kopi.

Terdapat dua jenis spesies kopi yang utama, Arabica dan Robusta. Arabica merupakan pilihan yang lebih popular di seluruh dunia kerana rasanya yang lebih enak dan lebih beraroma.

Menurut International Coffee Organisation, lebih daripada 60% pengeluaran kopi dunia adalah daripada spesies Arabika.

Namun, spesies kopi jenis Arabica lebih mahal kerana kos penanamannya yang memerlukan kondisi tertentu dengan suhu yang stabil antara 15 ℃ - 23 ℃. Spesies kopi jenis Robusta pula lebih mudah ditanam, tahan penyakit dan boleh bertahan dalam julat suhu yang lebih luas iaitu antara 18 ℃ - 36 ℃.

Dari segi kandungan kafein pula, biji kopi jenis Robusta mempunyai kandungan kafein yang lebih tinggi berbanding biji kopi Arabica.

Bagi mereka yang alergik atau mengalami kesan sampingan daripada kafein, terdapat alternatif lain untuk terus menikmati keenakan kopi iaitu dengan memilih kopi tanpa kafein.

Proses nyahkafein terhadap biji kopi telah diketahui sejak sekian lama. Bermula dengan insiden biji kopi ditenggelami air laut ketika dalam transit pada tahun 1903, Ludwig Roselius, seorang warganegara German yang merupakan ketua syarikat kopi Kaffee HAG menemui kaedah menyahkafein terhadap kopi secara kebetulan.

Dalam insiden tersebut, Roselius cuba mengurangkan kos kerugian akibat biji kopi dan barang-barang dagangan lain yang ditenggelami air laut. Beliau berusaha mengeringkan biji-biji kopi yang basah dan menggunakannya seperti biasa.

Beliau mendapati, rasa kopi yang dibancuh masih sama. Satu-satunya yang hilang adalah kesan bertenaga daripada biji kopi tersebut.

Kafein! Itulah yang hilang semasa biji-biji kopi tersebut ditenggelami air laut.

Ya, kafein adalah kompaun yang larut di dalam air.

Sungguhpun kafein larut dalam air, kadar keterlarutannya hanya dengan jumlah yang sederhana iaitu kira-kira 2g/100 ml. Suhu dan tempoh rendaman memainkan peranan dalam keterlarutan kompaun ini.

Semakin tinggi suhu dan semakin lama tempoh rendaman, semakin tinggi kadar keterlarutan kafein di dalam air. Kafein sangat larut dalam air mendidih iaitu kira-kira 67%.

Dalam hal ini, secara komersialnya, pelarut organik adalah lebih efisien dalam proses mengekstrak kafein daripada biji kopi.

Rentetan daripada insiden itu, Roselius berusaha menemui kaedah perindustrian untuk mengulangi proses nyahkafein. Beliau mengukus biji kopi dengan pelbagai pelarut kimia sebelum menggunakan pelarut benzena untuk mengekstrak kafein daripada biji kopi. Dan terciptalah kopi tanpa kafein!

Hari ini, pelbagai jenis pelarut dan kaedah yang berbeza telah dikaji dan diguna pakai dalam proses nyahkafein. Kesemua kaedah ini dilakukan semasa biji kopi masih hijau.

Dua kaedah yang paling biasa digunakan untuk mengeluarkan kafein daripada kopi adalah menggunakan pelarut kimia (methylene chloride atau ethyl acetate) dan kaedah yang menggunakan gas karbon dioksida (CO₂).

Proses nyahkafein boleh dibahagikan kepada empat langkah utama. Pertama, proses rendaman atau stim biji kopi. Kedua, proses mengekstrak kafein dengan menggunakan pelarut organik. Ketiga, menyingkirkan pelarut dan akhir sekali mengeringkan biji kopi.

Bagi kaedah yang menggunakan pelarut kimia, caranya boleh dilakukan secara langsung dan secara tidak langsung.

Bagi proses mengektrak kafein secara langsung menggunakan pelarut kimia, biji kopi awalnya akan distim terlebih dahulu kemudian dibilas dengan pelarut kimia seperti methylene chloride atau ethyl acetate.

Proses secara tidak langsung pula, biji kopi tidak akan bersentuhan dengan pelarut organik. Biji kopi direndam dalam air panas selama beberapa jam untuk mengeluarkan kafein. Dalam proses rendaman ini, komponen lain dalam biji kopi juga akan terserap keluar dan menyebabkan aroma dan rasa kopi terganggu.

Air yang sarat dengan kafein dan komponen lain tersebut akan ditambah dengan pelarut untuk mengekstrak kafein dan hanya meninggalkan komponen lainnya sahaja dalam air tersebut.

Akhir sekali, biji kopi akan direndam semula ke dalam air tersebut untuk mengembalikan aroma dan rasa kopi sebenar.

Terkini, proses penyahkafein dengan karbon dioksida. Biji kopi direndam dalam air dan kemudian diletakkan di dalam bekas keluli tahan karat. Kemudian, cecair CO₂ dimasukkan pada 1000 paun per inci persegi ke bekas berisi biji kopi tersebut untuk mengekstrak kafein.

Cecair CO₂ hanya melarutkan kafein daripada kopi, meninggalkan semua molekul perisa. Cecair ini kemudiannya dipindahkan ke bekas lain dan tekanan dilepaskan bagi membolehkan CO₂  kembali ke keadaan gas dan hanya meninggalkan kafein.

Walau apa pun kaedah yang digunakan, proses nyahkafein tidak mampu menghilangkan 100% kafein di dalam biji kopi. Untuk mendapatkan label ‘decaffeinated coffee’ atau ‘decaf coffe’, sekurang-kurangnya 97% kafein mesti disingkirkan dalam proses nyahkafein.

Jika anda adalah seorang yang tidak boleh bertoleransi dengan kafein, kopi ini diproses khas untuk anda.

Syarmila Ishak merupakan anak Kedah yang mahu rantau seluruh dunia dan minat membaca novel tentang kehidupan atau apa-apa sahaja bacaan yang memberi inspirasi.

Rujukan:

https://www.sciencedirect.com/topics/food-science/decaffeination

https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/food-features/coffee/

https://www.britannica.com/story/how-is-coffee-decaffeinated

https://www.durangocoffee.com/decaffeination-processes/

Kredit foto: todayifoundout.com